Häzirki zaman Homo sapiens köp sanly ekosistemanyň üýtgemegine gatnaşdy, ýöne bu hereketleriň gelip çykyşyny ýa-da irki netijelerini anyklamak kyn.Malawiniň demirgazygyndaky arheologiýa, geohronologiýa, geomorfologiýa we paleo-daşky gurşaw maglumatlary giçki pleýositenlerde ot iýýänleriň, ekosistemanyň guralynyň we alýuwial janköýerleriň emele gelmeginiň arasyndaky üýtgeýän resminamany görkezýär.Takmynan 20-nji asyrdan soň mezolit eserleriniň we alýuwial janköýerleriň dykyz ulgamy emele geldi.92,000 ýyl ozal, paleo-ekologiki gurşawda, öňki 500,000 ýyllyk ýazgyda hiç hili meňzeşlik ýokdy.Arheologiki maglumatlar we esasy koordinat derňewi irki adam ýangynlarynyň ot almagyň möwsümleýin çäklendirmelerini ýeňilleşdirip, ösümlikleriň düzümine we eroziýasyna täsir edýändigini görkezýär.Bu, howanyň täsiri bilen ýagýan üýtgemeler bilen utgaşyp, ahyrky ekerançylykdan öňki emeli landşaftyň ekologiki geçişine sebäp boldy.
Häzirki zaman adamlary ekosistemanyň üýtgemeginiň güýçli tarapdarlarydyr.Müňlerçe ýyl bäri daşky gurşawy giň we bilkastlaýyn üýtgedip, adamzadyň agdyklyk edýän ilkinji ekosistemasynyň haçan we nädip ýüze çykandygy barada jedel döretdi (1).Gitdigiçe arheologiki we etnografiki subutnamalar, ot-iýmler bilen olaryň daşky gurşawynyň arasynda köp sanly gaýtalanýan täsirleriň bardygyny görkezýär, bu hereketleriň görnüşlerimiziň ewolýusiýasynyň esasyny düzýändigini görkezýär (2-4).Galyndylar we genetiki maglumatlar Homo sapiensiň takmynan 315,000 ýyl ozal Afrikada bolandygyny görkezýär (ka).Arheologiki maglumatlar, tutuş kontinentde bolup geçýän özüni alyp barşyň çylşyrymlylygynyň soňky 300-den 200 ka aralygynda ep-esli ýokarlandygyny görkezýär.Pleistoseniň soňy (Çibanian) (5).Bir görnüş hökmünde ýüze çykanymyzdan bäri adamlar gülläp ösmek üçin tehnologiki täzeliklere, möwsümleýin meýilnamalara we çylşyrymly jemgyýetçilik hyzmatdaşlygyna bil baglap başladylar.Bu häsiýetler bize ozal adamsyz ýa-da aşa gurşawdan we çeşmelerden peýdalanmaga mümkinçilik berýär, şonuň üçin häzirki wagtda adamlar dünýäde ýeke-täk haýwan görnüşidir (6).Bu özgerişde ot möhüm rol oýnady (7).
Biologiki modeller bişirilen iýmitlere uýgunlaşmagyň azyndan 2 million ýyl ozal gözbaş alyp biljekdigini görkezýär, ýöne Orta Pleistoseniň ahyryna çenli ýangyna gözegçilik etmegiň adaty arheologiki subutnamalary peýda boldy (8).Afrika yklymynyň uly bir böleginden tozan ýazgylary bolan ummanyň ýadrosy, soňky millionlarça ýylda elementar uglerodyň iň ýokary derejesiniň takmynan 400 ka-dan soň ýüze çykandygyny, esasanam sebitara buzluk döwrüne geçiş döwründe ýüze çykandygyny, emma şol döwürde ýüze çykandygyny görkezýär. Holosen (9).Bu, takmynan 400 ka-dan ozal Saharanyň günortasyndaky Afrikada ýangynyň adaty däldigini we Holoseniň adam goşantlarynyň möhümdigini görkezýär (9).Ot, tutuş Holoseniň çopanlary tarapyndan öri meýdanlaryny ösdürip ýetişdirmek we saklamak üçin ulanylýan guraldyr (10).Şeýle-de bolsa, irki Pleistoseniň awçylary tarapyndan ot ulanmagyň fonuny we ekologiki täsirini kesgitlemek has çylşyrymly (11).
Ot, etnografiýada we arheologiýada çeşmeleri manipulirlemek, şol sanda durmuş girdejisini gowulaşdyrmak ýa-da çig maly üýtgetmek üçin in engineeringener guraly diýilýär.Bu işler, adatça, jemgyýetçilik meýilnamalaşdyryşy bilen baglanyşykly we köp ekologiki bilimleri talap edýär (2, 12, 13).Peýzacape ululygyndaky ýangynlar aw ýygnaýanlara ýyrtyjylary kowmaga, zyýan berijilerden goramaga we ýaşaýyş ýerleriniň öndürijiligini ýokarlandyrmaga mümkinçilik berýär (2).Siteerdäki ýangyn nahar bişirmäge, ýylatmaga, ýyrtyjylardan goranmaga we sosial jebislige kömek edýär (14).Şeýle-de bolsa, awçy ýygnaýan ýangynlaryň ekologiýa jemgyýetiniň gurluşy we topografiýasy ýaly peýza .yň böleklerini üýtgedip biljekdigi gaty düşnüksiz (15, 16).
Könelişen arheologiki we geomorfologiki maglumatlar we dürli ýerlerden üznüksiz daşky gurşaw ýazgylary bolmazdan, adam tarapyndan döredilen ekologiki üýtgeşmeleriň ösüşine düşünmek kyn.Günorta Afrikadaky Beýik Rift jülgesinden uzak möhletli köl ýataklary, bu sebitdäki gadymy arheologiki ýazgylar bilen bilelikde Pleistoseniň ekologiki täsirlerini derňeýän ýeri edýär.Bu ýerde, günorta-merkezi Afrikada daş asyrynyň giň landşaftynyň arheologiýasy we geomorfologiýasy barada hasabat berýäris.Soň bolsa, adam tarapyndan döredilen ýangyn kontekstinde adamyň özüni alyp barşynyň we ekosistemanyň üýtgemeginiň iň irki subutnamalaryny kesgitlemek üçin> 600 ka aralygyndaky paleoen daşky gurşaw maglumatlary bilen baglanyşdyrdyk.
Malawiniň demirgazyk böleginiň demirgazyk böleginde, Günorta Afrika Rift jülgesinde ýerleşýän Karonga etrabynda ýerleşýän Çitimwe düşegi üçin öň habar berilmedik ýaş çägini üpjün etdik (1-nji surat) (17).Bu düşekler, takmynan 83 inedördül kilometri öz içine alýan gyzyl toprakly alýuwial janköýerlerden we millionlarça daş önümlerini öz içine alýan derýa çökündilerinden durýar, ýöne süňkler ýaly goşmaça organiki galyndylar ýok (Goşmaça tekst) (18).Recorder ýazgysyndan optiki taýdan tolgundyrylan ýagtylyk (OSL) maglumatlarymyz (2-nji surat we S1-den S3 tablisa) Çitimwe düşeginiň giçki pleýositene üýtgemegine sebäp boldy, alýuwial janköýerleriň işjeňleşmeginiň we daş asyrynyň iň köne ýaşy takmynan 92 ka ( 18, 19).Alýuwial we Çitimwe derýasy, pes burçly laýyk gelmezlikden Pliosen-Pleistosen Çiwondo gatlagynyň köllerini we derýalaryny öz içine alýar (17).Bu ýataklar kölüň gyrasyndaky çatrykda ýerleşýär.Olaryň konfigurasiýasy, köl derejesiniň üýtgemegi bilen Plioseniň arasynda uzalyp gidýän işjeň näsazlyklaryň arasyndaky täsirini görkezýär (17).Tektoniki hereket uzak wagtlap sebitdäki topografiýa we dag eňňitine täsir eden bolsa-da, Orta Pleistosen (20) -den bäri bu ugurdaky näsazlyk işjeňligi peselip biler.Ka 800 ka-dan soň we 100 ka-dan gysga wagtyň içinde Malawi kölüniň gidrologiýasy esasan howa şertlerine esaslanýar (21).Şonuň üçin bularyň hiç biri-de Giçki pleýositene (22) alýuwial janköýerleriň emele gelmeginiň ýeke-täk düşündirişi däldir.
(A) Afrika stansiýasynyň häzirki zaman ýagyşlara (ýyldyzjyk) ýerleşişi;gök çygly we gyzyl guradyjy (73);çep tarapdaky guty Malawi kölüni we onuň töweregindäki ýerleri MAL05-2A we MAL05-1B görkezýär, Karonga sebitiniň ýaşyl çyzyk hökmünde görkezilen we Luhamange düşeginiň ýerleşýän ýeri görkezilen / 1C ýadrosynyň (gyrmyzy nokat). ak guty hökmünde.)CHA, Çaminade;MGD, Mwanganda obasy;NGA, Ngara;SS, Sadara Günorta;VIN, edebi kitaphananyň suraty;WW, Beluga.
OSL merkezi ýaşy (gyzyl çyzyk) we 1-σ (25% çal) ýalňyşlyk aralygy, Karonga situ artefaktlarynyň ýüze çykmagy bilen baglanyşykly ähli OSL ýaşlary.Geçen 125 ka maglumat bilen deňeşdirilende ýaş, ähli OSL ýaşlarynyň alýuwial fan çökündilerinden ýadro dykyzlygynyň çaklamalaryny görkezýär, çökündi / alýuwial janköýerleriň ýygnanmagyny (sian) we esasy komponent seljermesi (PCA) häsiýetli gymmatlyklaryna esaslanýan köl suwunyň derejesini görkezýär. MAL05-1B / 1C ýadrosyndan galyndylar we autigen minerallary (21) (gök)..(C) MAL05-1B / 1C ýadro galyndy poleninden Margalef görnüşleriniň baýlyk görkezijisi (Dmg).:Poleniň ähli maglumatlary MAL05-1B / 1C ýadrosyndan.Atokardaky sanlar S1-den S3-e çenli jikme-jik görkezilen aýratyn OSL nusgalaryna degişlidir.Maglumatlaryň elýeterliliginiň we çözgüdiniň tapawudy dürli nusga alma aralyklary we ýadrodaky material elýeterliligi bilen baglanyşyklydyr.S9-njy suratda z-ballara öwrülen iki sany makro uglerod ýazgysy görkezilýär.
(Çitimwe) Janköýer emele gelenden soň peýza. Durnuklylygy, ähli okuw meýdanynyň fan şekilli çökündilerini örtýän gyzyl topragyň we toprak emele getirýän karbonatlaryň emele gelmegi bilen görkezilýär (Goşmaça tekst we S4 tablisa).Malawi kölüniň basseýninde giçki pleýositen alýuwial janköýerleriniň emele gelmegi Karonga sebiti bilen çäklenmeýär.Mozambikden takmynan 320 kilometr günorta-gündogarda, 26Al we 10Be ýerüsti kosmogen nuklid çuňlugy profil, alýuwial gyzyl topragyň Luhamange ýatagynyň emele gelmegini 119 bilen 27 ka (23) aralygynda çäklendirýär.Bu giň ýaş çäklendirmesi Malawi kölüniň günbatar bölegi üçin OSL hronologiýamyza laýyk gelýär we Giçki pleýstosen sebitdäki alýuwial janköýerleriň giňelýändigini görkezýär.Bu kölüň esasy ýazgylaryndan alnan maglumatlar bilen tassyklanýar, çökündileriň has ýokary derejesiniň takmynan 240 ka bilen bilelikde bolýandygyny görkezýär, bu bolsa ca-da aýratyn ähmiýete eýe.130 we 85 ka (goşmaça tekst) (21).
Adamlaryň bu sebitde ýerleşmeginiň ilkinji subutnamalary ~ 92 ± 7 ka derejesinde kesgitlenen Çitimwe çökündileri bilen baglanyşykly.Bu netije, 14 santimetr giňişlikde gözegçilik arheologiki gazuw-agtaryş işlerinden 605 m3 çökündi we 46 arheologiki synag çukuryndan 147 m3 çökündi, dikligine 20 sm çenli we keseligine 2 metre çenli gözegçilik edilýär (Goşmaça tekst we S1-den S3 suratlar) Mundan başga-da, 147.5 kilometri gözden geçirdik, 40 sany geologiki synag çukuryny düzdük we olaryň 60-dan 38,000-den gowrak medeni ýadygärlikleri analiz etdik (S5 we S6 tablisalar) (18).Bu giňişleýin gözlegler we gazuw-agtaryş işleri gadymy adamlaryň, şol sanda irki döwrebap adamlary takmynan 92 ka sebitde ýaşap bilendiklerine garamazdan, Malawi kölüniň ýokarlanmagy we durnuklaşmagy bilen baglanyşykly çökündileriň toplanmagy, Çitimwe ýatagyny emele getirýänçä arheologiki subutnamalary saklamandygyny görkezýär.
Arheologiki maglumatlar dörtlügiň ahyrynda Malawiniň demirgazygynda janköýer şekilli giňelişiň we adam işjeňliginiň köp bolandygyny we medeni ýadygärlikleriň irki döwrebap adamlar bilen baglanyşykly Afrikanyň beýleki böleklerine degişlidigini tassyklaýar.Artefaktlaryň köpüsi radial, Lewallua, platforma we tötänleýin ýadro azalmagy bilen kwars ýa-da kwars derýa daşlaryndan ýasalýar (S4-nji surat).Morfologiki anyklaýyş artefaktlary, esasan, Afrikada azyndan 315 ka töweregi bolan Mezolit eýýamyna (MSA) - Lewallua görnüşli tehnika bilen baglanyşyklydyr (24).Iň ýokarky Çitimwe düşegi, giçki daş asyry wakalaryny öz içine alýan irki Holosene çenli dowam etdi we Afrikanyň hemme ýerinde merhum Pleistosen we Holosen awçylary bilen baglanyşyklydygy anyklandy.Munuň tersine, irki orta pleýositen bilen baglanyşykly daş gural däpleri (uly kesiş gurallary ýaly) seýrekdir.Bularyň ýüze çykan ýerinde, çökdürmegiň irki döwründe däl-de, giçki Pleistoseniň düzüminde MSA bolan çökündiler tapyldy (S4 Tablisa) (18).Saýt ka 92 ka-da bar bolsa-da, adam işjeňliginiň we alýuwial janköýerleriň iň köp wekilçilikli döwri, OSL ýaşy bilen kesgitlenýän ka 70 ka-dan soň bolup geçdi (2-nji surat).Bu nagşy 25 neşir edilen we öň neşir edilmedik 50 OSL ýaşy bilen tassykladyk (2-nji surat we S1-den S3 tablisa).Bular jemi 75 ýaş kesgitlemesiniň 70-siniň takmynan 70 ka-dan soň çökündilerden tapylandygyny görkezýär.2-nji suratda, MAL05-1B / 1C merkezi basseýniň (25) merkezinden we kölüň ozal çap edilmedik MAL05-2A merkezi basseýn merkezinden neşir edilen esasy paleo-daşky gurşaw görkezijilerine garanyňda, içindäki MSA artefaktlary bilen baglanyşykly 40 ýaş görkezilýär.Kömür (OSL ýaşyny öndürýän janköýer bilen ýanaşyk).
Fitolitleriň we topragyň mikromorfologiýasynyň arheologiki gazuw-agtaryş işlerinden, şeýle hem Malawi kölüniň buraw taslamasynyň özeninden gazylyp alynýan polenler, uly kömür, suw galyndylary we autigen minerallary baradaky köpçülige maglumat ulanyp, MSA-nyň Malawi köli bilen adam gatnaşyklaryny täzeden gurduk.Şol döwrüň howasyny we daşky gurşaw şertlerini ele alyň (21).Soňky iki agent, 1200 ka (21) -dan gowrak köl çuňlugyny täzeden gurmak üçin esasy esas bolup, geçmişde 636 ka (25) ýadrosynda bir ýerden ýygnanan polen we makro uglerod nusgalary bilen gabat gelýär. .Iň uzyn ýadrolar (MAL05-1B we MAL05-1C; degişlilikde 381 we 90 m) arheologiki taslama meýdanyndan takmynan 100 km günorta-gündogarda ýygnaldy.Demirgazyk Rukulu derýasynyň takmynan 25 km gündogarynda gysga ýadro (MAL05-2A; 41 m) ýygnaldy (1-nji surat).MAL05-2A ýadrosy Kalunga sebitindäki ýerüsti paleo-daşky gurşawy görkezýär, MAL05-1B / 1C ýadrosy Kalungadan göni derýa girişini almaýar, şonuň üçin sebit şertlerini has gowy görkezip biler.
MAL05-1B / 1C birleşdirilen buraw ýadrosynda hasaba alnan çöketlik tizligi 240 ka-dan başlap, uzak möhletleýin ortaça bahasyndan 0,24-den 0.88 m / ka çenli ýokarlandy (S5-nji surat).Ilkinji ösüş orbital modulirlenen gün şöhlesiniň üýtgemegi bilen baglanyşykly, bu aralykda köl derejesiniň ýokary amplitudaly üýtgemegine sebäp bolar (25).Şeýle-de bolsa, orbital eksentriklik 85 ka-dan soň peselip, howasy durnukly bolanda, ýaşamak derejesi henizem ýokary (0,68 m / ka).Bu takmynan 92 ka-dan soň alýuwial janköýeriň giňelmegine giňişleýin subutnamalary görkezýän we 85 ka-dan soň eroziýa bilen ýangynyň arasynda oňyn arabaglanyşygy görkezýän duýgurlyk maglumatlaryna laýyk gelýär (Goşmaça tekst we S7 tablisa).Bar bolan geohronologiki gözegçiligiň ýalňyşlyk diapazonyny göz öňünde tutup, bu gatnaşyklar toplumynyň gaýtalanýan prosesiň gidişinden haýal ösýändigini ýa-da kritiki nokada ýetende çalt döreýändigini kesgitlemek mümkin däl.Basseýniň ewolýusiýasynyň geofiziki modeline görä, Orta Pleistosen (20) bäri, ýarylmagy we uzalmagy azaldy, şonuň üçin janköýerleriň emele gelmeginiň giň geriminiň esasy sebäbi däl, esasan 92 ka-dan soň kesgitledik.
Orta pleýstosen döwründen bäri howanyň köl suwunyň esasy gözegçilik faktory bolup durýar (26).Hususan-da, demirgazyk basseýniň beýgelmegi bar bolan çykyşy ýapdy.Köli häzirki zaman çykyş bosagasynyň beýikligine ýetýänçä çuňlaşdyrmak üçin 800 ka (21).Kölüň günorta çetinde ýerleşýän bu rozetka, çygly aralyklarda (şu günki gün bilen birlikde) kölüň suwunyň ýokary derejesini üpjün etdi, ýöne gurak döwürde kölüň suwunyň peselmegi sebäpli basseýniň ýapylmagyna mümkinçilik berdi (27).Köl derejesiniň durkunyň täzelenmegi, geçen 636 ka-da üýtgeýän gury we çygly aýlawlary görkezýär.Gazylyp alynýan polenlerden alnan subutnamalara görä, tomusyň güneşiniň pes bolmagy bilen baglanyşykly aşa guraklyk döwürleri (> umumy suwuň 95% azalmagy) ýarym çöl ösümlikleriniň giňelmegine sebäp boldy, agaçlar hemişelik suw ýollary bilen çäklendirildi (27).Bu (köl) peslikler polen spektrleri bilen korrelýasiýa bolup, agaç taksalarynyň we umumy görnüşleriň baýlygynyň hasabyna otlaryň (80% ýa-da ondanam köp) we kserofitleriň (Amaranthaceae) köp mukdaryny görkezýär (25).Munuň tersine, köl häzirki zaman derejesine ýetende, Afrika dag tokaýlary bilen ýakyndan baglanyşykly ösümlikler köplenç köl kenaryna (deňiz derejesinden 500 metr beýiklikde) uzalyp gidýär.Häzirki wagtda Afrikanyň dag tokaýlary diňe 1500 masl (25, 28) -den ýokary bolmadyk ownuk böleklerde görünýär.
Iň soňky guraklyk döwri 104-den 86 ka çenli boldy.Şondan soň köl derejesi ýokary şertlere gaýdyp gelse-de, köp mukdarda ösümlik we ösümlik maddalary bolan açyk miombo tokaý ýerleri adaty boldy (27, 28).Afrikanyň dag tokaý taksasynyň iň möhümi, Podocarpus sosnasy bolup, 85 ka-dan soň (85 ka-dan 10,7 ± 7,6%, 85 ka-dan öň 10,7 ± 7,6%), 85 ka-dan öň şuňa meňzeş köl derejesi 29,8 ± 11,8% -e deňdir. ).Margalef indeksi (Dmg), geçen 85 ka görnüşleriň baýlygynyň öňki dowam eden beýik köl derejesinden (degişlilikde 2,3 ± 0.20 we 4,6 ± 1,21) 43% pesdigini görkezýär, mysal üçin 420 bilen 345 ka (Goşmaça) tekst we sanlar S5 we S6) (25).Takmynan wagtdan polen nusgalary.88-den 78 ka çenli ösümlikleriň bozulandygyny we adamlaryň bu sebiti eýelän iň gadymy senäniň çäginde bolup biljekdigini görkezýän “Compositae” poleniniň ýokary göterimi bar.
Howanyň anomaliýa usulyny (29) ulanýarys, 85 ka-dan öň we soň burawlanan ýadrolaryň paleoekologiki we paleoklimat maglumatlaryny seljermek, ösümlikleriň, görnüşleriň köplüginiň, ýagyşlaryň we çak edilýän arassa howanyň çaklamasyny ýok etmegiň gipotezasyny öwrenmek üçin ulanýarys.Esasy tertibi 50 550 ka.Bu üýtgedilen ekosistema, görnüşleriň we täze ösümlik kombinasiýalarynyň ýoklugynda köl doldurýan ýagyş şertleri we ýangynlar täsir edýär.Soňky gurak döwürden soň diňe käbir tokaý elementleri dikeldildi, şol sanda zeýtun ýagy ýaly Afrika dag tokaýlarynyň oda çydamly bölekleri we Seltis ýaly tropiki möwsümleýin tokaýlaryň oda çydamly bölekleri (Goşmaça tekst we S5 surat) ( 25).Bu çaklamany barlamak üçin, ostrakoddan we autigen mineral çalyşmalaryndan alnan köl suwlarynyň derejesini garaşsyz üýtgeýjiler (21) we kömür we polen ýaly garaşly üýtgeýjiler hökmünde kesgitledik (25).
Dürli döwürde bu kombinasiýalaryň meňzeşligini ýa-da tapawudyny barlamak üçin Podokarpusdan (hemişe gök öwüsýän agaç), otlardan (otlardan) we zeýtun (Afrika dag tokaýlarynyň oda çydamly bölegi) esasy koordinat derňewi (PCoA), we miombo (häzirki wagtda tokaý ýerleriniň esasy bölegi).Her bir kombinasiýa emele gelende köl derejesini görkezýän interpolirlenen üstünde PCoA meýilleşdirip, polen kombinasiýasynyň ýagyş babatynda nähili üýtgeýändigini we 85 ka-dan soň bu gatnaşyklaryň üýtgemegini gözden geçirdik (3-nji surat we S7 surat).85 ka-dan öň gramin esasly nusgalar gurak şertlere jemlenýär, podokarpus esasly nusgalar çygly şertlere jemlenýär.Munuň tersine, 85 ka-dan soňky nusgalar 85 ka-dan öň köp nusgalar bilen jemlenendir we dürli ortaça bahalara eýe bolup, şuňa meňzeş ýagyş şertlerinde olaryň düzüminiň adaty däldigini görkezýär.PCoA-daky orny Olea we miombo täsirini görkezýär, ikisine-de ýangyna has ýykgyn edýän şertlerde amatly.85 ka-dan soň alnan nusgalarda, Podocarpus sosnasy diňe 78 bilen 79 ka aralygy başlandan soň ýüze çykan yzygiderli üç nusgada köp boldy.Bu, ýagyşyň ilkibaşdaky köpelmeginden soň, tokaý ýykylmanka gysga wagtyň içinde dikeldilen ýaly görünýär.
Her nokat, goşmaça teksti we 1-nji suratda ýaş modelini ulanyp, belli bir wagtda ýekeje polen nusgasyny görkezýär.Wektor üýtgemegiň ugruny we gradiýentini, has uzyn wektor bolsa has güýçli tendensiýany görkezýär.Esasy ýer, kölüň suw derejesini ygalyň wekili hökmünde görkezýär;goýy gök has ýokarydyr.PCoA aýratynlyk bahalarynyň ortaça bahasy 85 ka (gyzyl göwher) -den soň we 85 ka (sary göwher) -den öňki köl derejesindäki maglumatlar üçin berilýär.Tutuş 636 ka maglumatlardan peýdalanyp, “simulirlenen köl derejesi” -0.130-σ bilen -0.198-between aralygynda, köl derejesiniň PCA-nyň ortaça eigenwalynyň golaýynda.
Poleniň, kölüň suwunyň we kömüriň arasyndaky baglanyşygy öwrenmek üçin öň umumy “daşky gurşawy” (poleniň, kölüň suwunyň we kömüriň maglumat matrisasy bilen görkezilen) deňeşdirmek üçin parametrik däl köpugurly derňewi (NP-MANOVA) ulandyk. we 85 ka geçişden soň.Bu maglumatlar matrisasynda tapylan üýtgeýşiň we üýtgeşikligiň 85 ka-dan öň we soň statistik taýdan möhüm tapawudyň bardygyny gördük (1-nji tablisa).
Günbatar kölüň gyrasyndaky fitolitlerden we topraklardan ýerüsti paleo-daşky gurşaw maglumatlarymyz köl proksi esasynda düşündirilýär.Bular kölüň suwunyň ýokarydygyna garamazdan, peýza .yň edil şu günki ýaly açyk ýaprakly tokaý topraklarynyň we tokaý otlaryň agdyklyk edýän landşafta öwrülendigini görkezýär.Basseýniň günbatar gyrasyndaky fitolitler üçin derňelýän ýerleriň hemmesi ka 45 ka-dan soň bolup, çygly şertleri görkezýän köp mukdarda arboreal örtügi görkezýär.Şeýle-de bolsa, malçyň köpüsiniň bambuk we howsala otlary bilen örtülen açyk tokaý görnüşinde bolandygyna ynanýarlar.Fitolit maglumatlaryna görä, oda çydamly palma agaçlary (Arecaceae) diňe kölüň kenarynda bar we içerki arheologiki ýerlerde seýrek ýa-da ýok (S8 Tablisa) (30).
Umuman aýdanyňda, giçki Pleistoseniň çygly, ýöne açyk şertlerini ýerüsti paleosollardan hem göz öňünde tutup bolar (19).Mwanganda obasynyň arheologiki ýerlerinden lagun toýun we batgalyk toprak karbonaty 40-dan 28 kal ka BP (öň kalibrlenen Kian'anni) (S4 Tablisa) gözläp bolýar.Çitimwe düşegindäki karbonat toprak gatlaklary, adatça, düwünli kalserli (Bkm) we argillaceous we karbonat (Btk) gatlaklar bolup, otnositel geomorfologiki durnuklylygyň ýerleşýän ýerini we uzakdaky alýuwial janköýeriň haýal çözülmegini görkezýär Takmynan 29 cal ka BP (Goşmaça) tekst).Gadymy janköýerleriň galyndylarynda emele gelen, gatylaşan latit topragy (litik gaýa) açyk landşaft şertlerini (31) we möwsümleýin ýagyşlary (32) görkezýär, bu şertleriň landşaftyň dowamly täsirini görkezýär.
Bu geçişde ýangynyň roluna goldaw buraw ýadrosynyň jübüt makro kömür ýazgylaryndan gelýär we Merkezi basseýnden kömüriň akymy (MAL05-1B / 1C) köplenç ýokarlandy.175 kartoçka.Takmynan köp sanly pik yzarlanýar.135 we 175 ka we 85 we 100 ka-dan soň köl derejesi dikeldildi, ýöne tokaý we görnüşleriň baýlygy dikeldilmedi (Goşmaça tekst, 2-nji surat we S5 surat).Kömür akymynyň we köl çökündileriniň magnit duýgurlygynyň arasyndaky baglanyşyk uzak möhletli ýangyn taryhynyň nusgalaryny hem görkezip biler (33).Lýons we ş.m. maglumatlaryny ulanyň.. 0.0001).Demirgazyk basseýninde has gysga MAL05-2A ýadrosy iň çuň tanyş labyr nokadyna eýe, iň ýaş Toba tuff bolsa 74 to 75 ka (35).Uzak möhletleýin perspektiwanyň ýoklugyna garamazdan, arheologiki maglumatlaryň gözlenýän ýerinden gönüden-göni giriş alýar.Demirgazyk basseýniň kömür ýazgylary, Toba kripto-tefra belgisinden bäri arheologiki subutnamalaryň iň köp ýaýran döwründe ýerli kömüriň girişiniň yzygiderli ýokarlanýandygyny görkezýär (2B surat).
Adam tarapyndan döredilen ýangynyň subutnamasy landşaft masştabynda bilkastlaýyn ulanylmagyny, ýerdäki ot ýakmagyna sebäp bolýan giň ýaýran ilaty, ýerasty tokaýlary ýygnamak arkaly ýangyjyň üýtgemegini ýa-da bu işleriň utgaşdyrylmagyny görkezip biler.Häzirki zaman awçylary ýygnaýan baýraklary işjeň üýtgetmek üçin ot ulanýarlar (2).Olaryň alyp barýan işleri ýyrtyjylaryň bollygyny artdyrýar, mozaika landşaftyny saklaýar we yzygiderlilik tapgyrlarynyň ýylylyk dürlüligini we birmeňzeşligini ýokarlandyrýar (13).Heatingyladyş, nahar bişirmek, goranmak we jemgyýetleşmek ýaly ýerdäki işler üçin ýangyn hem möhümdir (14).Tebigy ýyldyrym çakmagynyň daşyndaky ýangynyň ýaýramagyndaky kiçijik tapawutlar tokaýyň yzygiderliligini, ýangyjyň elýeterliligini we atyş möwsümini üýtgedip biler.Agaç örtüginiň we aşaky agaçlaryň azalmagy eroziýany ýokarlandyrar we bu sebitdäki görnüşleriň dürlüliginiň ýitmegi Afrika dag tokaý jemgyýetleriniň ýitmegi bilen ýakyn baglanyşyklydyr (25).
MSA başlamazdan ozal arheologiki ýazgylarda adam ýangyna gözegçilik gowy ýola goýuldy (15), emma şu wagta çenli landşaft dolandyryş guraly hökmünde ulanylmagy diňe birnäçe paleolit ​​döwründe hasaba alyndy.Bularyň arasynda Awstraliýa bar.40 ka (36), Täze Gwineýa.45 ka (37) parahatçylyk şertnamasy.Borneo pesliginde 50 ka Niah gowagy (38).Amerikada adamlar ilkinji gezek bu ekosistemalara girenlerinde, esasanam soňky 20 ka (16) döwürde ösümlik we haýwan jemgyýetleriniň konfigurasiýasynda emeli ot ýakmak esasy faktor hasaplandy.Bu netijeler degişli subutnamalara esaslanmalydyr, ýöne arheologiki, geologiki, geomorfologiki we paleo-daşky gurşaw maglumatlarynyň gönüden-göni gabat gelmegi sebäpli sebäpler argumenti güýçlendirildi.Afrikanyň kenarýaka suwlarynyň deňiz esasy maglumatlary ozal takmynan 400 ka (9) ýangynyň üýtgemegine subutnama beren bolsa-da, bu ýerde degişli arheologiki, paleoenologiki we geomorfologiki maglumatlar toplumlaryndan adam täsiriniň subutnamasyny berýäris.
Paleo-daşky gurşaw ýazgylarynda adam tarapyndan döredilen ýangynlary kesgitlemek, ýangyn işleriniň we ösümlikleriň wagtlaýyn ýa-da giňişlik üýtgemeleriniň subutnamalaryny talap edýär, bu üýtgeşmeleriň diňe howa parametrleri bilen çak edilmeýändigini we ýangyn şertleriniň üýtgemegi bilen adamyň üýtgemeginiň arasyndaky wagtlaýyn / giňişlik biri-birine baglydygyny görkezýär. ýazgylar (29) Bu ýerde, Malawi kölüniň basseýninde giňden ýaýran MSA basyp alyşynyň we alýuwial janköýerleriň emele gelmeginiň ilkinji subutnamasy sebit ösümlikleriniň düýpli üýtgedilip gurulmagynyň başynda bolup geçdi.85 kartoçka.MAL05-1B / 1C ýadrosyndaky kömür bollygy, kömür önümçiliginiň we çökdürilişiniň sebitleýin tendensiýasyny görkezýär, 636 ka ýazgynyň galan bölekleri bilen deňeşdirilende takmynan 150 ka (S5, S9 we S10 suratlar).Bu geçiş, diňe bir howa bilen düşündirip bolmaýan ekosistemanyň düzümini emele getirmäge otuň möhüm goşandyny görkezýär.Tebigy ýangyn ýagdaýynda, gurak möwsümiň ahyrynda ýyldyrym çakmagy ýüze çykýar (39).Şeýle-de bolsa, ýangyç ýeterlik derejede gurak bolsa, adam tarapyndan döredilen ýangynlar islendik wagt tutaşdyrylyp bilner.Sahnanyň geriminde adamlar tokaýyň aşagyndan odun ýygnamak bilen ody yzygiderli üýtgedip bilerler.Adam tarapyndan ýasalan islendik görnüşdäki ahyrky netijäniň, ýylyň dowamynda we ähli terezilerde has köp agaç ösümlikleriniň sarp edilmegine sebäp bolmagydyr.
Günorta Afrikada takmynan 164 ka (12) ot ýasaýan daşlary ýylylyk bilen bejermek üçin ulanylýar.170 ka (40) töwereginde ot gadymy döwürlerde otdan doly peýdalanyp, krahmal kökleri bişirmek üçin gural hökmünde ulanylýar.Ösýän çeşmeler-meýilli sahna (41).Peýzacape ýangynlary, arboreal örtügini azaldýar we adam araçylyk ekosistemalarynyň kesgitleýji elementleri bolan öri meýdanlary we tokaý ýakalaryny goramak üçin möhüm guraldyr (13).Ösümlikleri ýa-da ýyrtyjylaryň özüni alyp barşyny üýtgetmegiň maksady, adam tarapyndan döredilen ýanmagy köpeltmek bolsa, bu hereket irki döwrebap adamlar tarapyndan irki adamlar bilen deňeşdirilende ot gözegçilik etmek we ýerleşdirmek çylşyrymlylygynyň ýokarlanmagyny görkezýär we ot bilen gatnaşygymyzyň a bolandygyny görkezýär; garaşlylygyň üýtgemegi (7).Biziň seljerişimiz, giçki pleýositene adamlar tarapyndan ot ulanylyşynyň üýtgemegine we bu üýtgeşmeleriň landşaftyna we daşky gurşawyna edýän täsirine düşünmek üçin goşmaça ýol berýär.
Karonga sebitinde “Giç dörtlük” alýuwial janköýerleriniň giňelmegi, ortaça ýagyşdan has ýokary şertlerde möwsümleýin ýanmak sikliniň üýtgemegi, dagyň eroziýasynyň ýokarlanmagyna sebäp bolup biler.Bu hadysanyň mehanizmi, ýangynyň netijesinde dörän bidüzgünçilikler, suw akymynyň ýokarky böleginiň güýçli we dowamly eroziýasy we Malawi kölüniň golaýyndaky daglyk ýerlerde alýuwial janköýerleriň giňelmegi bolup biler.Bu reaksiýalar, ýokary ýagyş şertleriniň we arboreal örtüginiň peselmegi sebäpli geçirijiligi azaltmak, ýeriň çişligini azaltmak we akmagy ýokarlandyrmak üçin topragyň häsiýetlerini üýtgetmegi öz içine alyp biler (42).Çökündileriň barlygy ilki bilen örtük materialyny süpürmek arkaly gowulaşýar we wagtyň geçmegi bilen ýyladyş we kök güýjüniň peselmegi sebäpli topragyň güýji peselip biler.Topokarky topragyň siňdirilmegi aşaky akymda fan şekilli akkumulýasiýa bilen ýerleşdirilen we fan şekilli gyzyl topragyň emele gelmegini çaltlaşdyrýan çökündiler akymyny ýokarlandyrýar.
Köp faktorlar gysga wagtyň içinde işleýän ýangyn şertleriniň üýtgemegine peýza .yň täsirini gözegçilikde saklap biler (42-44).Bu ýerde baglanyşdyrýan signalymyz müňýyllygyň masştabynda aýdyňdyr.Derňew we landşaft ewolýusiýa modelleri gaýtalanýan ýangynlar sebäpli ösümlikleriň bozulmagy bilen denudasiýa derejesiniň müňýyllyk derejesinde ep-esli üýtgändigini görkezýär (45, 46).Kömür we ösümlik ýazgylarynda bolup geçen üýtgeşmelere gabat gelýän sebitdäki galyndy ýazgylarynyň ýoklugy, adamyň özüni alyp barşynyň we daşky gurşaw üýtgemeleriniň ösümlik jemgyýetleriniň düzümine edýän täsirleriniň täzeden gurulmagyna päsgelçilik döredýär.Şeýle-de bolsa, has açyk landşaftlarda ýaşaýan iri ösümlikler olary saklamakda we agaç ösümlikleriniň çozmagynyň öňüni almakda möhüm rol oýnaýar (47).Daşky gurşawyň dürli bölekleriniň üýtgemeginiň subutnamalarynyň bir wagtyň özünde bolmagyna garaşylmaly däldir, ýöne uzak wagtyň dowamynda bolup biläýjek jemleýji täsirleriň hatary hökmünde görülmelidir (11).Howanyň anomaliýa usulyny (29) ulanyp, adam işjeňligini Giçki pleýositen döwründe demirgazyk Malawiniň landşaftyny emele getirmekde esasy hereketlendiriji faktor hasaplaýarys.Şeýle-de bolsa, bu täsirler adam bilen daşky gurşawyň has irki, has az mirasyna esaslanyp biler.Iň gadymy arheologiki seneden ozal paleo-daşky gurşaw ýazgylarynda peýda bolan kömür depesi, soňraky ýazylyşy ýaly ekologiki ulgamyň üýtgemegine sebäp bolmaýan we adam basyp alşyny ynamly görkezmek üçin ýeterlik ýataklary öz içine almaýan antropogen komponenti öz içine alyp biler.
Tanzaniýadaky goňşy Masoko köl basseýninden ýa-da Malawi kölündäki gysga çökündi ýadrolar ýaly gysga çökündi ýadrolar, soňky 45 ýylda ot we tokaý taksalarynyň polen mukdarynyň üýtgändigini görkezýär.Ka-nyň tebigy howanyň üýtgemegi (48-50).Şeýle-de bolsa, Malawi kölüniň> 600 ka polen ýazgysyna has uzak wagtlap gözegçilik etmek, gapdalyndaky gadymy arheologiki landşaft bilen birlikde howanyň, ösümlikleriň, kömüriň we adamyň işlerine düşünmek mümkin.Adamlar Malawi kölüniň basseýniniň demirgazyk böleginde 85 ka-dan öň peýda bolmagy ähtimal bolsa-da, takmynan 85 ka, esasanam 70 ka-dan soň, soňky esasy guraklyk döwri gutarandan soň bu sebitiň adam ýaşamak üçin özüne çekijidigini görkezýär.Bu döwürde adamlar tarapyndan täze ýa-da has intensiw / ýygy-ýygydan ulanylmagy, ekologiki gatnaşyklary> 550-ka täzeden gurmak üçin tebigy howanyň üýtgemegi bilen utgaşyp, ahyrsoňy oba hojalygyndan öňki emeli peýza .y emele getirdi (4-nji surat).Öňki döwürlerden tapawutlylykda, peýza .yň çökündi tebigaty daşky gurşawyň (çeşmeleriň paýlanyşy), adamyň özüni alyp barşynyň (işjeňlik nagyşlarynyň) we janköýerleriň işjeňleşmeginiň (depozit / ýeriň jaýlanmagy) arasyndaky gaýtalanýan gatnaşyklaryň funksiýasy bolan MSA sahypasyny gorap saklaýar.
(A) hakda.400 ka: Hiç bir adam tapylyp bilinmez.Çygly şertler häzirki güne meňzeýär we kölüň derejesi ýokary.Dürli, oda çydamly arboreal örtük.(B) Takmynan 100 ka: Arheologiki ýazgy ýok, ýöne kömüriň akymy arkaly adamlaryň barlygy ýüze çykyp biler.Gurak suw akabalarynda aşa gurak şertler ýüze çykýar.Bedatylýan ýer köplenç açyk we ýerüsti çökündiler çäklidir.(C) Takmynan 85-60 ka: Ygalyň köpelmegi bilen kölüň suw derejesi ýokarlanýar.Ynsanlaryň barlygyny arheologiýa arkaly 92 ka-dan soň, 70 ka-dan soň daglyk ýerleriň ýakylmagy we alýuwial janköýerleriň giňelmegi mümkin.Az dürli-dürli, oda çydamly ösümlik ulgamy ýüze çykdy.(D) Takmynan 40-dan 20 ka: Demirgazyk basseýnine daşky gurşawyň kömür mukdary köpeldi.Alýuwial janköýerleriň emele gelmegi dowam etdi, ýöne bu döwrüň ahyrynda gowşap başlady.Öňki rekord 636 ka bilen deňeşdirilende kölüň derejesi ýokary we durnukly bolmagynda galýar.
Antroposen müňlerçe ýyl bäri ösen ýer gurluşyk häsiýetleriniň jemlenmegini aňladýar we göwrümi häzirki Homo sapienslere mahsusdyr (1, 51).Häzirki zaman şertlerinde oba hojalygynyň ornaşdyrylmagy bilen adam tarapyndan döredilen landşaftlar bar bolmagyny we güýçlenmegini dowam etdirýär, emma olar pleýositen döwründe kesilen däl-de, döredilen nagyşlaryň dowamydyr (52).Malawiniň demirgazygyndaky maglumatlar ekologiki geçiş döwrüniň uzaldylyp, çylşyrymly we gaýtalanyp biljekdigini görkezýär.Üýtgeşmäniň bu gerimi, häzirki zaman adamlarynyň çylşyrymly ekologiki bilimlerini görkezýär we olaryň häzirki dünýäde agdyklyk edýän görnüşlerimize öwrülmegini görkezýär.
Tompson we başganyň beýan eden teswirnamasyna laýyklykda, gözleg meýdançasynda artefaktlary we daş daş aýratynlyklaryny ýerinde derňemek we ýazga almak.(53).Synag çukurynyň ýerleşdirilmegi we esasy ýeriň gazuw-agtaryş işleri, şol sanda mikromorfologiýa we fitolit nusgasy Tompson we başganyň beýan eden teswirnamasyna eýerdi.(18) we Raýt we başgalar.(19).Sebitiň Malawiniň geologiki gözleg kartasyna esaslanýan geografiki maglumat ulgamymyz (GIS) kartamyz, Çitimwe ýataklary bilen arheologiki ýerleriň arasynda anyk baglanyşygy görkezýär (S1-nji surat).Karonga sebitindäki geologiki we arheologiki synag çukurlarynyň arasyndaky aralyk iň giň wekil nusgasyny almakdyr (S2-nji surat).Karonanyň geomorfologiýasy, geologiki ýaşy we arheologiki gözlegleri dört esasy meýdan gözleg usulyny öz içine alýar: pyýada gözlegleri, arheologiki synag çukurlary, geologiki synag çukurlary we jikme-jik gazuw-agtaryş işleri.Bu usullar bilelikde Karonanyň demirgazygynda, merkezinde we günortasynda Çitimwe düşeginiň esasy täsirini almaga mümkinçilik berýär (S3-nji surat).
Pyýada gözleg meýdançasynda artefaktlary we daş daş aýratynlyklaryny ýerinde gözlemek we ýazga almak Tompson we başganyň beýan eden teswirnamasyna eýerdi.(53).Bu çemeleşmäniň iki esasy maksady bar.Birinjisi, medeni ýadygärlikleriň ýok edilen ýerlerini kesgitlemek, soňra bolsa arheologiki synag çukurlaryny bu ýerlere gömülen gurşawdan dikeltmek üçin arheologiki synag çukurlaryny ýokaryk ýerleşdirmek.Ikinji maksat, artefaktlaryň paýlanyşyny, olaryň häsiýetlerini we ýakyn daş materiallarynyň çeşmesi bilen gatnaşyklaryny resmi taýdan ýazga almakdyr (53).Bu işde üç adamdan ybarat topar, çekilen Çitimwe düşekleriniň köpüsini kesip geçip, jemi 147,5 çyzykly kilometre çenli 2-3 metr aralykda ýöräpdir (S6 Tablisa).
Eser ilki bilen syn edilýän artefakt nusgalaryny has köpeltmek üçin “Çitimwe” düşeklerine, ikinjiden kölüň kenaryndan dürli çökündi bölekleri kesýän belentliklere çenli uzyn çyzykly bölümlere gönükdirildi.Bu, günbatar daglyk ýerler bilen kölüň kenaryndaky artefaktlaryň diňe Çitimwe ýatagy ýa-da soňky giçki pleýositen we holosen çökündileri bilen baglanyşyklydygyna esasy synlamany tassyklaýar.Beýleki ýataklarda tapylan artefaktlar ýeriň daşynda, landşaftyň beýleki ýerlerinden göçürilýär, bolçulygyna, ululygyna we howa derejesinden görnüşi ýaly.
Placeerindäki arheologiki synag çukury we mikromorfologiýa we fitolit nusgasy ýaly esasy ýeriň gazuw-agtaryş işleri Tompson we başganyň beýan eden teswirnamasyna eýerdi.(18, 54) we Raýt we başgalar.(19, 55).Esasy maksat, has uly landşaftda artefaktlaryň we janköýer şekilli çökündileriň ýerasty paýlanyşyna düşünmek.Artefaktlar, adatça eroziýanyň çökündileriň ýokarsyny aýryp başlaýan gyralaryndan başga, Çitimwe düşekleriniň hemme ýerinde çuňňur jaýlanýar.Resmi däl derňew wagtynda iki adam Malawiniň hökümetiniň geologiki kartasynda karta aýratynlyklary hökmünde görkezilen Çitimwe düşekleriniň öňünden geçdi.Bu adamlar “Çitimwe Bed” çökündileriniň eginlerine duşanlarynda, çökündilerden ýok edilen artefaktlary synlamak üçin gyrada ýöräp başladylar.Gazuw-agtaryş işlerini işjeň pozýan artefaktlardan birneme ýokaryk (3 to8 m) egip, gazuw-agtaryş işleri soňraky giňişleýin gazuw-agtaryş zerurlygy bolmazdan, içindäki çökündiler bilen deňeşdirilende ýagdaýyny görkezip biler.Synag çukurlary indiki iň ýakyn çukurdan 200-300 metr uzaklykda ýerleşer we şeýlelik bilen Çitimwe ýatagynyň çökündilerindäki üýtgeşmeleri we içindäki artefaktlary ele alar.Käbir hadysalarda synag çukury soňra doly göwrümli gazuw meýdançasyna öwrüldi.
Synag çukurlarynyň hemmesi 1 × 2 m inedördül ýerden başlaýar, demirgazyk-günorta ýüzlenýär we çökündileriň reňki, gurluşy ýa-da mazmuny düýpgöter üýtgemese, 20 sm özbaşdak birliklerde gazylýar.5 mm gury elekden deň derejede geçýän ähli gazylan çökündileriň çökündilerini we toprak aýratynlyklaryny ýazga alyň.Çökdürme çuňlugy 0.8-den 1 metre çenli dowam etse, iki inedördül metrden birini gazmagy bes ediň we beýlekisinde gazmagy dowam etdiriň, şeýlelik bilen has çuň gatlaklara girip bilersiňiz.Soňra ýatylýan ýerine ýetýänçä gazuw-agtaryş işlerini dowam etdiriň, azyndan 40 sm arheologiki taýdan steril çökündiler artefaktlaryň konsentrasiýasynyň aşagynda ýa-da gazuw-agtaryş işleri dowam etdirmek üçin gaty howply (çuň) bolýar.Käbir ýagdaýlarda çöketlik çuňlugy synag çukuryny üçünji inedördül metre çenli uzaltmaly we iki ädimde çukura girmeli.
Geologiki synag çukurlary, Çitimwe düşekleriniň gyzyl reňkleri sebäpli köplenç geologiki kartalarda peýda bolýandygyny görkezdi.Haçan-da giň akymlary we derýa çökündilerini, hem-de alýuwial fan çökündilerini öz içine alanda, hemişe gyzyl görünmeýär (19).Geologiýa Synag çukury, çökündileriň ýerasty gatlaklaryny ýüze çykarmak üçin garyşyk ýokarky çökündileri aýyrmak üçin döredilen ýönekeý çukur hökmünde gazyldy.Bu zerur, sebäbi Çitimwe düşegi parabolik depäniň içinde ereýär we eňňitde çöken çökündiler bar, olar adatça tebigy bölekleri ýa-da kesikleri emele getirmeýär.Şonuň üçin bu gazuw-agtaryş işleri Çitimwe ýatagynyň ýokarsynda bolup geçdi, belki-de Çitimwe ýatagy bilen aşaky Pliosen Çiwondo düşeginiň arasynda ýerasty aragatnaşyk bar ýa-da derýa teras çökündileriniň senesi bolmaly (55).
Doly masştably arheologiki gazuw-agtaryş işleri, köplenç synag çukurlaryna ýa-da eňňitden gaçyp barýan köp sanly medeni ýadygärlikleriň ýerleşýän ýerlerine esaslanýan daş gurallary ýygnamagy wada berýän ýerlerde geçirilýär.Esasy gazylan medeni ýadygärlikler 1 × 1 m meýdanda aýratyn gazylan çökündi böleklerden tapyldy.Artefaktlaryň dykyzlygy ýokary bolsa, gazuw bölümi 10 ýa-da 5 sm aralykdyr.Her uly gazuw-agtaryş işlerinde ähli daş önümleri, galyndy süňkleri we oklar çekildi we ölçeg çägi ýok.Ekranyň ululygy 5mm.Gazuw-agtaryş işlerinde medeni ýadygärlikler tapylsa, olara özboluşly ştrih kody çyzýan açyş belgisi berler we şol bir tapgyrdaky açyş belgileri süzülen açyşlara berler.Medeni ýadygärlikler hemişelik syýa bilen bellik edilýär, nusgalyk ýazgyly sumkalara ýerleşdirilýär we şol bir fonda beýleki medeni ýadygärlikler bilen bilelikde gaplanýar.Derňewden soň ähli medeni ýadygärlikler Karonanyň medeni we muzeý merkezinde saklanýar.
Allhli gazuw-agtaryş işleri tebigy gatlaklara laýyklykda amala aşyrylýar.Bular tüýkürmelere bölünýär we tüýkürmegiň galyňlygy artifakt dykyzlygyna baglydyr (mysal üçin, artefakt dykyzlygy pes bolsa, tüýkürigiň galyňlygy ýokary bolar).Fon maglumatlary (mysal üçin, çökündileriň häsiýetleri, fon gatnaşyklary, päsgelçilikleriň we artifakt dykyzlygynyň synlary) Giriş maglumatlar bazasynda ýazylýar.Cohli koordinat maglumatlary (mysal üçin, segmentlerde çyzylan netijeler, kontekstiň beýikligi, inedördül burçlar we nusgalar) Univershliumumy Transvers Merkator (UTM) koordinatlaryna esaslanýar (WGS 1984, Zona 36S).Esasy saýtda, ähli nokatlar UTM-nyň demirgazygynda mümkin boldugyça ýerli setde gurlan Nikon Nivo C seriýaly 5 ″ umumy stansiýa arkaly ýazylýar.Her bir gazuw meýdançasynyň demirgazyk-günbatar burçunyň we her bir gazuw meýdançasynyň ýerleşýän ýeri Çökündileriň mukdary S5-nji tablisada getirilýär.
Gazylan ähli desgalaryň çökündiler we toprak ylmy aýratynlyklary ABŞ-nyň Oba hojalygynyň bölek synp maksatnamasy (56) ulanylyp ýazga alyndy.Çökündi bölümler dänäniň ululygyna, burçuna we düşek aýratynlyklaryna esaslanýar.Çökündi birligi bilen baglanyşykly adaty bolmadyk goşulmalara we bidüzgünçiliklere üns beriň.Topragyň ösüşi ýerasty toprakda seskoksidiň ýa-da karbonatyň toplanmagy bilen kesgitlenýär.Undererasty howa şertleri (mysal üçin, redoks, marganes düwünleriniň emele gelmegi) hem ýygy-ýygydan ýazylýar.
OSL nusgalarynyň ýygnalýan nokady haýsy çökündileriň çökündileriň jaýlanyş döwrüne iň ygtybarly baha berip biljekdigini kesgitlemek esasynda kesgitlenýär.Nusga alnan ýerde awtigen çökündi gatlagyny açmak üçin çukurlar gazyldy.OSL bilen tanyşmak üçin ulanylýan ähli nusgalary çökündi profiline aç-açan polat turbany (diametri 4 sm we uzynlygy 25 sm) goşuň.
OSL tanyşlygy, ionlaşdyryjy şöhlelenmä sezewar bolmagy sebäpli kristallarda (kwars ýa-da feldspar ýaly) duzakly elektronlar toparynyň ululygyny ölçýär.Bu şöhlelenmäniň köpüsi daşky gurşawdaky radioaktiw izotoplaryň çüýremeginden gelip çykýar we tropiki giňişliklerde az mukdarda goşmaça komponentler kosmiki radiasiýa görnüşinde ýüze çykýar.Alnan elektronlar, kristal daşa (nol hadysasy) ýa-da fotonlary kesgitläp bilýän datçikde (mysal üçin, fotomultipleýji turba ýa-da zarýadly kamera) ýüze çykýan laboratoriýada ýagtylyga sezewar bolanda goýberilýär. birikdirme enjamy) Elektron ýeriň ýagdaýyna gaýdyp gelende aşaky bölegi çykýar.150 bilen 250 μm aralygyndaky kwars bölejikleri elek, kislotany bejermek we dykyzlygy bölmek bilen bölünýär we alýumin plastinkanyň üstünde oturdylan ýa-da 300 x 300 mm guýyda burawlanan ownuk alikotlar (<100 bölejik) hökmünde ulanylýar. bölejikler alýumin gapda analiz edilýär.Gömülen doza, adatça, bir alikotyň täzeleniş usuly bilen hasaplanýar (57).Däneli alnan radiasiýa dozasyna baha bermekden başga-da, OSL tanyşlygy, gamma spektroskopiýa ýa-da neýtron işjeňleşdirme seljermesi arkaly ýygnalan nusganyň çökündilerindäki radionuklid konsentrasiýasyny ölçemek we kosmiki dozanyň salgylanma nusgasynyň ýerleşýän ýeri we çuňlugyny kesgitlemek arkaly dozanyň derejesini kesgitlemegi talap edýär. jaýlamak.Iň soňky ýaş kesgitlemesi, jaýlanyş dozasyny doza derejesine bölmek arkaly gazanylýar.Şeýle-de bolsa, bir däne ýa-da däne topary bilen ölçelýän dozada üýtgeşiklik ýüze çykanda, ulanylmaly degişli gömülen dozany kesgitlemek üçin statistiki model zerurdyr.Gömülen doza bu ýerde merkezi döwrüň modelini, ýeke alikot bilen tanyşan ýagdaýynda ýa-da bir bölejik tanyşlyk ýagdaýynda, çäkli garyndy modelini ulanyp hasaplanýar (58).
Üç sany garaşsyz barlaghana bu gözleg üçin OSL derňewini geçirdi.Her laboratoriýa üçin jikme-jik usullar aşakda görkezilýär.Umuman aýdanyňda, ýekeje däne derňewini ulanmagyň ýerine ownuk alikotlara (onlarça däne) OSL-ni ulanmak üçin regeneratiw doza usulyny ulanýarys.Sebäbi regeneratiw ösüş synagynda kiçi nusganyň dikeldiş tizligi pesdir (<2%) we OSL signaly tebigy signal derejesinde doýmaýar.Laboratoriýaara ýaş kesgitlemegiň yzygiderliligi, synag edilen stratigrafiki profilleriň içindäki we arasyndaky netijeleriň yzygiderliligi we karbonat gaýalarynyň 14C ýaşyny geomorfologiki düşündiriş bilen yzygiderliligi bu baha bermegiň esasy esasydyr.Her bir laboratoriýa ýeke galla şertnamasyna baha berdi ýa-da durmuşa geçirdi, ýöne bu işde ulanmak üçin laýyk däldigini özbaşdak kesgitledi.Her laboratoriýanyň yzyndan jikme-jik usullar we derňew protokollary goşmaça materiallarda we usullarda berilýär.
Dolandyrylan gazuw-agtaryş işlerinden tapylan daş artefaktlar (BRU-I; CHA-I, CHA-II we CHA-III; MGD-I, MGD-II, MGD-III; we SS-I) ölçeg ulgamyna we hiline esaslanýar aýratynlyklary.Her iş böleginiň agramyny we iň uly ululygyny ölçäň (agramyny ölçemek üçin sanly şkaladan peýdalanmak 0,1 g; ähli ölçegleri ölçemek üçin Mitutoyo sanly kaliperi ulanmak 0,01 mm).Culturalhli medeni ýadygärlikler çig mal (kwars, kwars, çakmak we ş.m.), däne ululygy (inçe, orta, gödek), däne ululygynyň birmeňzeşligi, reňki, korteks görnüşi we örtügi, howa / gyrasy tegelek we tehniki derejä görä toparlara bölünýär. (doly ýa-da bölekleýin) oresadroslar ýa-da bölekler, bölekler / burç bölekleri, çekiç daşlary, granatlar we başgalar).
Coreadro iň ýokary uzynlygy bilen ölçelýär;iň giňligi;ini 15%, 50% we uzynlygyň 85%;iň ýokary galyňlyk;galyňlygy 15%, 50% we uzynlygyň 85%.Şeýle hem ýarym şar dokumalarynyň (radial we Lewallua) ýadrosynyň göwrüm aýratynlyklaryna baha bermek üçin ölçegler geçirildi.Bitewi we döwülen ýadrolaryň ikisi hem täzeden düzmek usuly boýunça toparlara bölünýär (bir platforma ýa-da köp platformaly, radial, Lewallua we ş.m.) we ýalpyldawuk yzlar ýadro uzynlygynyň ≥15 mm we ≥20% hasaplanýar.5 ýa-da 15 mm-den az yzlary bolan ýadrolar “tötänleýin” toparlara bölünýär.Coreadro ýüzüniň kortikal örtügi ýazylýar we ýarym şar dokumasynyň özeninde her tarapyň degişlilikde kortikal örtügi ýazylýar.
Sahypa iň uzynlygy boýunça ölçelýär;iň giňligi;ini 15%, 50% we uzynlygyň 85%;iň ýokary galyňlyk;galyňlygy 15%, 50% we uzynlygyň 85%.Bölekleri galan böleklere görä suratlandyryň (proksimal, orta, distal, sagda bölün we çepde bölün).Uzalma iň ýokary uzynlygy iň ýokary giňlige bölmek bilen hasaplanýar.Platformanyň giňligini, galyňlygyny we daşarky platforma burçuny we kesilmedik dilim böleklerini ölçäň we platformalary taýýarlyk derejesine görä toparlara bölüň.Kortikal örtügi we ähli dilimlere we böleklere ýazyň.Distal gyralary gutarmagyň görnüşine (ýelek, ilik we ýokarky vilka) bölünýär.Doly dilimde, öňki dilimdäki yzyň sanyny we ugruny ýazyň.Duşuşykda Klarkson (59) tarapyndan döredilen teswirnama laýyklykda üýtgetmegiň ýerini we invazivligini ýazga alyň.Dikeldiş usullaryna we ýer çöketliginiň bitewiligine baha bermek üçin gazuw-agtaryş kombinasiýalarynyň köpüsi üçin abatlaýyş meýilnamalary başlandy.
Synag çukurlaryndan (CS-TP1-21, SS-TP1-16 we NGA-TP1-8) tapylan daş artefaktlar gözegçilik edilýän gazuw-agtaryş işlerinden has ýönekeý shema laýyklykda beýan edilýär.Her bir artefakt üçin aşakdaky aýratynlyklar hasaba alyndy: çig mal, bölejikleriň ululygy, korteksiň örtügi, ululygy derejesi, howa / gyrasy zaýalanmagy, tehniki komponentler we bölekleri goramak.Çukurlaryň we ýadrolaryň anyklaýyş aýratynlyklary üçin düşündiriş bellikleri ýazylýar.
Çökündileriň doly bölekleri gazuw-agtaryş işlerinde we geologiki çukurlarda açylan bölümlerden kesildi.Bu daşlar gips bandajlary ýa-da hajathana kagyzy we gaplaýyş lentasy bilen berkidilip, soňra Germaniýanyň Tubingen uniwersitetiniň Geologiýa arheologiýa barlaghanasyna äkidildi.Ol ýerde nusga azyndan 24 sagat 40 ° C-da guradylýar.Soňra bolsa 7: 3 nisbatynda goragsyz poliester rezin we stirol garyndysyny ulanyp, wakuum astynda bejerilýär.Metil etil keton peroksid katalizator, rezin-stirol garyndysy hökmünde ulanylýar (3-5 ml / l).Düwürtik garyndysy garylandan soň, garyndyny doly berkitmek üçin nusgany azyndan 24 sagat gyzdyryň.Gatylaşdyrylan nusgany 6 × 9 sm böleklere bölmek, aýna slaýdda ýapmak we 30 μm galyňlykda üwürmek üçin kafel arra ulanyň.Alnan dilimler tekiz skaner arkaly skanirlendi we tekiz polýarizirlenen ýagtylyk, polýarizasiýa çyrasy, obli hadysanyň çyrasy we gözi ulaldylan we ulaldylan gök floresan arkaly analiz edildi (× 50 - × 200).Inçe bölümleriň terminologiýasy we beýany Stoops (60) we Courty et al.(61).> 80 sm çuňlukdan ýygnanan topragy emele getirýän karbonat düwünleri, ýarysy emdirilip, adaty stereo mikroskop we petrografiki mikroskop we katodoluminesensiýa (CL) gözleg mikroskopy bilen ýarysy emdirilip, inçe dilimlerde (4,5 × 2,6 sm) ýerine ýetiriler. .Karbonat görnüşlerine gözegçilik etmek gaty seresaply, sebäbi toprak emele getirýän karbonatyň emele gelmegi durnukly ýer bilen baglanyşykly, ýerasty suw karbonatynyň emele gelmegi bolsa ýer ýa-da toprak garaşsyz.
Toprak emele getirýän karbonat düwünleriniň kesilen ýüzünden nusgalar burawlandy we dürli analizler üçin ýarym boldy.FS Geoarheologiýa Iş toparynyň adaty stereo we petrografiki mikroskoplaryny we Tejribe mineralogiýasy iş toparynyň CL mikroskopyny ulandy, ikisi hem Germaniýanyň Tübingen şäherinde ýerleşýän inçe bölekleri öwrenmek üçin.Radiokarbon tanyşlyk kiçi nusgalary takmynan 100 ýyllyk kesgitlenen ýerden takyk türgenleşikler arkaly burawlandy.Düwünleriň beýleki ýarysy, giçki gaýtadan gurulmagy, baý mineral goşulmalary ýa-da kalsit kristallarynyň ululygynda uly üýtgeşikliklerden gaça durmak üçin diametri 3 mm.MEM-5038, MEM-5035 we MEM-5055 A nusgalary üçin şol bir protokoly ýerine ýetirip bolmaz.Bu nusgalar çökündi çökündileriň nusgalaryndan saýlanýar we inçe bölekler üçin ýarym kesilip bilinmez.Şeýle-de bolsa, ýanaşyk çökündileriň degişli mikromorfologiki nusgalarynda (karbonat düwünlerini goşmak bilen) inçe bölümli gözlegler geçirildi.
ABŞ-nyň Afiny, Jorjiýa uniwersitetiniň amaly izotop gözleg merkezine (CAIS) 14C tanyşlyk nusgalaryny tabşyrdyk.Karbonat nusgasy ewakuasiýa edilen reaksiýa gämisinde 100% fosfor kislotasy bilen CO2 emele getirýär.CO2 nusgalaryny beýleki reaksiýa önümlerinden pes temperatura arassalamak we katalitik grafite öwürmek.Grafit 14C / 13C gatnaşygy 0,5 MeV tizlendiriji köpçülik spektrometri bilen ölçenildi.Nusga gatnaşygyny oksalat kislotasy I standarty (NBS SRM 4990) bilen ölçenen gatnaşygy bilen deňeşdiriň.Fon hökmünde Carrara mermer (IAEA C1), ikinji derejeli standart hökmünde travertin (IAEA C2) ulanylýar.Netijede häzirki zaman uglerodyň göterimi hökmünde aňladylýar we sitata berilmedik senesi 1950-nji ýyla çenli radiokarbon ýyllarynda (BP ýyllary) 5568 ýyl 14C ýarym ömri ulanylýar.Erroralňyşlyk 1-as hökmünde görkezilýär we statistiki we eksperimental ýalňyşlygy görkezýär.Izotop gatnaşygy köpçülik spektrometri bilen ölçenen δ13C bahasyna esaslanyp, Germaniýanyň Tubingen şäherindäki biogeologiýa barlaghanasynyň Wissing, CAIS-de ölçenen UGAMS-35944r-den başga izotopyň bölüniş senesini habar berdi.6887B nusgasy iki nusgada seljerildi.Munuň üçin düwünden (UGAMS-35944r) kesilen ýüzünde görkezilen nusga meýdanyndan ikinji kiçi nusga burawlaň.Günorta ýarym şarda ulanylýan INTCAL20 kalibrleme egrisi (S4 Tablisa) (62) ähli nusgalaryň atmosfera bölünişigini 14C-den 2-to çenli düzeltmek üçin ulanyldy.